مارکس لە نێوان کۆمۆنەو دەوڵەتی سۆڤێتیدا: -بەشی ٢

9/1/2013 12:00:00 AM

 کۆمێنتارێکە لەسەر بەرنامەکەی ڕەنج سەنگاوی، ١١-٨-٢٠١٣ لە کەناڵی ڕووداو، بە ئامادە بوونی فوئاد مەجید میسری و نوێنەرانی حیزبی یەکگرتووی ئیسلامی (دکتۆر شێرکۆ)، حیزبی کۆمۆنیستی کرێکاری (خەسرەو سایە)، حیزبی شیوعی کوردستانی (زیرەک)

ئازادیەکانی کۆمۆنە: 

ئازادیەکانی کۆمۆنە ئازادی حیزبایەتی و ڕۆژنامەگەری و بەشداریکردن نەبوو لە هەڵبژاردنی پەرلەمانیدا، بەڵکو بەشداری کردنی هەموو تاکەکانی کۆمەڵگا بوو لە ڕێکخستنی بەرهەمهێنان و دابەشکردندنی سامانی کۆمەڵایەتیدا، وە چاوەڕوانییش نەبوو بۆ ئاڵوگٶڕێک لە دەموچاوە ئێسک قوورسەکانی سیاسیەکاندا دوای هەر دەورەیەک لە ژیانی چوارساڵەی پەرلەمان. کۆمۆنە ئیدارەی کۆمەڵگای بە هەڵبژاردن دیاری دەکرد، وە هەر کات و لە هەر ڕۆژێکدا، پێویست بوایە، هەر کەسێک لا دەبرا کە شایستەی ئەندامێتی کۆمۆنەکان نەبوایە. مووچەی هەمووشیان وەک یەک، بەرابەری مووچەی ئاسایی کرێکارێک بوو. ئەمەیش بە تەعبیری مارکس، ڕێگاچارەی یەکەم بوو بۆ ڕێگرتن لەو فەسادەی، دەسەڵات لە پشتیەوەیەتی. جگە لەمانەیش، کۆمۆنە بە پیاوانی ئاینی گووت: دەبێت ئیدارەو ئایین لێک جیا ببنەوە، دەبێت ئاینپەروەران، هەروەک خەڵکی ئاسایی بن و بگەڕێنەوە بۆ ژیانە سادەکەی جارانیان و وەک پێغەمبەرانیش، لەسەر سەدەقاتی باوەڕداران بژین. جگە لەوەیش، کۆمۆنە، بە ئازادکردنی خوێندنگاکان لە دەسەڵاتی سیاسی، زانستی لەو وەهمانە ئازاد کرد کە چینەکان و حکومەتەکان، سەپاندوویانە بەسەریدا (٢).

لێرەدا پێویستە بەسەر ئەوەیشدا تێنەپەڕین کە ئازادیەکانی کۆمۆنە، هەرگیز لە جۆرە دکتاتۆریەتێکدا خۆی نەنواندووە کە مارکس ناوی لێناوە "دکتاتۆریەتی پرۆلیتاریا". وە ئەگەر لەوێوە، واتە لە مێژوودا، مارکس هەڵبسەنگێنین، ئەوا دەبێت بەتایبەت، سەرنجێکی تێزەکانی مارکسیش بدەین لەو بارەیەوە کە ئەو چۆن لە دکتاتۆریەتی پرۆلیتاریا دەگات. وە دوور لە هەموو ئیجتیهادو لێکدانەوەیەکی شەخسی، گووتارەکانی مارکس خۆی لەو بارەیەوە، وەک خۆی دەخەینە بەردەست.

مارکس و دکتاتۆریەتی پرۆلیتاریا:

لە وەڵامی ووتارێکی ڕەخنەگرانەدا لەسەر مارکس، مارکس لە ساڵی ١٨٥٠ دا، بۆ سەرنووسەری (NEUE DEUTSCHE ZEITUNG) دەنووسێت: لۆمەم دەکەی لەسەر ئەوەی گوایە من لایەنگری سەروەرێتی و دکتاتۆریەتی پرۆلیتاریام، وە گوایە تۆ بایەخ بە لەناوبردنی جیاوازی چینایەتی دەدەیت بە گشتی. تۆ زۆر باش دەزانیت من، تەنانەت بەر لە شۆڕشی ١٨٤٨ یش، لە کتێبی "بٶس الفلسفة" دا بەرگریم لەو جۆرە تێڕوانینەی تۆ کردووە (٣).

وە بۆ ئەوەی بەڕوونی لەو تێڕوانینەی مارکس بگەین، ناچارین پەنا ببەین بۆ ئەو کتێبەی مارکس پەنجەی بۆ ڕاکێشاوەو تیایدا نووسیویەتی:

"چینی کرێکار لە گەشەسەندنیدا، لە بری کۆمەڵگای برجوازی، رابیتەیەک دادەمەزرێنێت کە چینەکان و ناکۆکیەکانیان لەناو دەبات؛ وە ئیتر هیچ دەسەڵاتێکی سیاسی نامێنێتەوە، چونکە دەسەڵاتی سیاسی دەربڕێکی ڕەسمیی ناکۆکیە چینایەتیەکانە لە ناو کۆمەڵگای سەرمایەداریدا". 

ئەمە بۆچوونی مارکسە لەو دکتاتۆریەتەی باسی لێوە دەکات، هەتا ئێرەیش ئەو بۆچوونە شتێک ناگەیەنێت ئەو شۆڕشە نەبێت چینەکان لەناودەبات. بە واتا شۆڕش، دەسەڵاتێکی چینایەتی نوێ ناسەپێنێت بەسەر کۆمەڵگادا بەناوی پرۆلیتاریاو دکتاتۆریەتێکی نوێوە. بۆیە ناکرێت ئێمە؛ بەزۆرەملێ، ئەوە ببڕین بەسەر مارکسدا کە گوایە ئەو باس لە دەسەڵاتێکی ئاسمانی شێوە سۆڤێتی دەکات. بەلای مارکسەوە؛ سەرکەوتنی شۆڕش، واتای لەناوبردنی هەردوو چینەکەیە پێکەوەو لەیەککاتدا، نەک دامەزراندنی دەسەڵاتێک لە فۆرمی دەوڵەتی سۆڤێتی. مارکس، لە کتێبی "العائلة المقدسة" دا، بە ڕاشکاوی دەڵێت: 

"لەکاتێکا پرۆلیتاریا سەرکەوتن بەدەست دێنێت، لە هیچ حاڵێکدا نابێتە لایەنی زاڵ بەسەر کۆمەڵگادا، چونکە سەرکەوتنی پرۆلیتاریا سەرکەوتنە بەسەر خۆیشی و دژەکەیشیدا. وە ئیتر ئەوکاتە پرۆلیتاریا وون دەبێت ئەمە هەروەک چۆن دژەکەیشی وون دەبێت کە موڵکدارێتی تایبەتیە".

مارکس پەیوەندیی پرۆلیتاریاو موڵکدارێتی تایبەتی، وەک دیاردەیەکی مێژوویی پێکەوە گرێدراو دەناسێنێت، ئەوان پێکەوە لە بووندان و پێکیشەوە وون دەبن. بوونی چینەکان، لە هەر شێوەیەکی مێژووییدا بێت و هەرکامیان سەروەر بن، بوونی موڵکدارێتی تایبەتیە. هەربۆیە، شۆڕش لەلای مارکس، سەرکەوتنە بەسەر حوکمی چینەکانداو چیتر نا، بۆیە هەر لێکدانەوەیەک بۆ تێزەکانی مارکس، بەبێ بەستنەوەی بە بۆچوونەکانی مارکس خۆیەەوە دەربارەی بوونی پرۆلیتاریاو ئەرکە مێژووییەکەی و شۆڕشی کۆمۆنەو تێگەیشتنی ئەو لە ڕێکخستنەوەی کۆمۆنی کۆمەڵگا، لە تێزەکانی مارکس دوورمان دەخاتەوە. مارکس دەربارەی شۆڕشی کۆمۆنە، لە کتێبی "جەنگی ئەهلی لە فەرەنسا" دا، بەڕوونی دەڵێت:

"ئەو بزووتنەوە نەمرەی لە ١٨ی ئازاردا دەستپێدەکات، بەرەبەیانی ئەو شۆڕشە کۆمەڵایەتیە گەورەیەیە کە بۆ هەمیشەیی، مرۆڤایەتی لە حوکمی چینەکان دەرباز دەکات". 

لە تێکڕای ئەم تێڕوانینانەی سەرەوە، بەوە دەگەین، مارکس ناکۆکیە کۆمەڵایەتیەکان لە خودی مێژوو خۆیدا تاوتوێ دەکات، بە پێچەوانەی ئەوانەوە کە دیدگا ئەزەلیەکان و ناکۆکیە مێژووییەکان پێکا دەئاڵێنن و تێزێکی لێدروست دەکەن، چ پەیوەندیەکی بە مێژووەوە نیە.

مارکس و ئەزەلیەت:

مارکس هەرگیز لەو تێڕوانینەوە دەستپێناکات کە لە ئەزەلیەتدا دەسووڕێتەوە: ئەزەلیەتی ماددەو ئەزەلیەتی روح، بەڵکو لەو جێگایەوە دەستپێدەکات کە ئابووریی سیاسی تێدا دەوەستێت. سەرچاوەی لێکۆڵینەوەکانی مارکس گەشەی پیشەسازی ئینگلیزی و شۆڕشە فەرەنسیەکانن، هەردوو شۆڕشی برجوازی و پرۆلیتاری (کۆمۆنە). وە هەر لە ڕۆشنایی ئەو لێکۆڵینەوانەوە، ڕەخنەی ئایدیۆلۆژیای ئەڵمانی، لە ڕەخنەی ئەزەلیەتەکەی هیگڵ و فیۆرباخدا چڕ دەکاتەوەو ڕایدەگەیەنێت، ئایدیۆلۆژیستە ئەڵمانیەکان، لە ماددەو لاهوت، حیکمەتە مێژووییە مەزنەکان دروستدەکەن، ئەمەیش باسکردن نیە لە مێژوو، بەڵکو باسکردنە لە "چەرخەکانی بەر لە مێژوو". ئەمەیش دەلیلی ئەوەیە کە ئەڵمان، ئەو ماتریالە مێژووییانەیان لەبەر دەستدا نیە لە مێژوو بدوێن، ئەو ماتریالە مێژووییانەی ئینگلیزەکان و فەرەنسیەکان، یەکەمین هەوڵیان تیا خستە گەڕ بۆ ئەوەی مۆرکێکی ماتریالیستی بدەن بە نووسراوەکانیان لە نووسینەوەی مێژوودا. مارکس بەڕوونی دەڵێت: برۆنۆی قەشە، بە شێوەیەکی هەڵە داڕشتنە فەلسەفیەکانی ماتریالیستەکان وەردەگرێت لە بارەی ماددەوە کە گوایە ئەوە بیرکردنەوەیانە دەربارەی جیهان (بڕوانە مارکس، ئایدیۆلۆژیای ئەڵمانی).

هەر بەم جۆرە دەبینین، بیری مارکس و مارکسیزم، دەبنە دوو تێزی دژ بەیەک دەربارەی جیهان و مێژوو. سەرچاوەی بیروبۆچوونی یەکەمیان ماتریالیزمی مێژوویی ئینگلیزەکان و فەرەنسیەکانە، سەرچاوەی بیروبۆچوونی دووهەمیان، ئایدیۆلۆژیای ئەڵمانیە، ئەزەلیەتە، گەڕانە لە دووی پەیوەندی ماددەو هۆشمەندی، ئەمە لەبری گەڕان لە پەیوەندی نێوان هۆشمەندی و مێژوو. لەمەیش ئەو ماتریالیزمە ساویلکانەیە دروست دەبێت کە سەرچاوەی هۆشمەندی، سەرچاوەی مەعریفە،  دەگێڕێتەوە بۆ ماددە، بۆ سروشت، نەک مێژوو. بەلای مارکسەوە، پەیوەندی هۆشمەندی بە ماددەوە، هیچ شیکردنەوەیەکمان ناداتێ لە بارەی گەشەی کۆمەڵگاو ئاستە جیاوازەکانی مەعریفەوە، واتە مەعریفەی دینی، مەعریفەی فەلسەفی، مەعریفەی زانستی. 

مارکس و مارکسیزم: 

بە پێچەوانەی تێڕوانینە ماتریالیستەکانی مارکسەوە لە مێژوو کە لە ڕەخنەگرتندا لە ماتریالیزمی سروشتی کورتدەکرێتەوە، بلیخانۆف، باوکی روحی مارکسیستەکانی ڕووس (١٨٥٦ - ١٩١٨)، لە ناکۆکی قوتانخانە کۆنەکانی فەلسەفە یۆنانیەکان و ئایدیۆلۆژیای ئەڵمانیەوە دەستپێدەکات کە مارکس بەشێکی گەورەی کاتەکانی بۆ ڕەخنەیان تەرخان کردووە. بەلای بلیخانۆفەوە، بناغەی ماتریالیزمی هاوچەرخ، لە یۆنانی کۆندا لە لایەن دیموکریتس و فەیلەسووفە ئەیۆنیەکانەوە دادەمەزرێنرێت، مارکسیش گوایە لەوێوەو دواتریش لە پەرەداندا بە فەلسەفەکەی فیۆرباخ بەردەوام دەبێت. وە لە بەرزترین ئاستیدا، بلیخانۆف شێوانشێوێک لە ماتریالیزم دروست دەکات لە فەلسەفەکەی ئەفلاتوون، دیموکریتس، ئەبیقۆر، وە ماتریالیزمی سەدەی حەڤدەهەم، سبینۆزا، دیکارت، نیوتن، وە لەوێیشەوە درێژ دەبێتەوە بۆ سەدەی نۆزدەهەم و لە فیۆرباخی ئەڵمانیدا دەگیرسێتەوە، هەر لەوێیشدا ڕایدەگەیەنێت گوایە توانای تێگەیشتن نیە لە مەنهەجی مارکس، بەبێ مەعریفە لە فەلسەفەکەی هیگڵ (٤).

دواتر لینین، ترۆتسکی، ستالین، دەکەونە جووینەوەی ئەم ئەدەبە مارکسیستە شێواوەی بلیخانۆف و لە هیگڵەوە دەگەڕێنەوە بۆ ئاسمان و شەڕەکانی سەر زەوی دەکەنە شەڕە فەلسەفیەکانی یۆنانی کۆن و ناکۆکی نێوان فەلسەفەکەی هیگڵ و فیۆرباخ -واتە شەڕی ئەزەلیەت-، وە مارکسیزمێک لە ماتریالیستە کۆنە بەسەرچووەکەی بلیخانۆف و هیگڵیزم دروستدەکەن کە دووروو نزیک پەیوەندیەکیان بە سەرچاوەی تێزەکانی مارکسەوە نیە، ڕاستتر چ پەیوەندیەکیان بە مێژووەوە نیە. ئەوان لە ئەزەلیەتەکەی ئەڵمانەوە دەستپێدەکەن. مارکس لە ڕەخنەی ئەو ئەزەلیەتەوە دەستپێدەکات و هاوبەشیەکانی لە برەوداندا بە مێتودی ماتریالیزمی مێژوویی کورتدەکرێتەوە. 

مارکس و مێتودی شیکردنەوە: 

هاوبەشیەکانی مارکس لە ئابووریی - مێژووییدا، لە برەوداندا بە ماتریالیزمی مێژوویی، دەستپێدەکات. هەربۆیە بێباوەڕیی، هیچ جێگایەکی لە باسە ئابووریە - مێژووییەکانیدا داگیر نەکردووە. چاوخشانێکی بە پەلەیش بە هەرسێ بەشەکەی کتێبی (سەرمایە) دا کە تەواوی مەنهەجی لێکۆڵینەوەکانی مارکسی لەخۆیدا کۆکردۆتەوە، زۆر ئاسان لەوەمان دەگەیەنێت، مارکس لە یاسای ئابووریی بزووتنەوەی کۆمەڵگای سەرمایەداری دەدوێت نەک ئەزەلیەتی ماددەو روح. وە ئەمە خۆی بۆ خۆی جیاوازیەکی بنەڕەتیی مارکسە لەگەڵ مارکسیستەکان، بەڵکو تەنانەت لەگەڵ فرێدریک ئینگڵسیش. مارکس ماتریالیزمی مێژوویی بە مێتودی ئەو شیکردنەوەیە دادەنێت. بەردی بناغەی ئەو مێتودەیش، هەمان لێکۆڵینەوەی ئابووریی مێژووییە، ئەمە هەروەک چۆن زەمینەی ماتریالیزمی سروشتی، لێکۆڵینەوە فیزیاویەکانە. وە هەروەک چۆن ناتوانین زانستە سروشتیەکان بگێڕینەوە بۆ تەنها کەسێک لە مێژوودا، ئا بەوجۆرە ناتوانین ماتریالیزمی مێژووییش بگێڕینەوە بۆ تەنها کەسێک کە مارکس بێت. ماتریالیزمی مێژوویی مێتودێکە، مەنهەجێکە بۆ شیکردنەوەی جیهان نەک نەخشەیەکی فەلسەفی بۆ گۆڕینی. ئەو مێتودە لە سەرەتاوە، لە ئابووری سیاسی ئینگلیزەکان و فەرەنسیەکاندا، بەدی دەکرێت. 

بە پێچەوانەوە، مارکسیستەکان دەیانەوێت، کۆمەڵگایەکی نوێ لەسەر بناغەی مەزهەبێک دابمەزرێنن کە ناویان لێناوە مارکسیزم، ئەمە لەکاتێکا مارکس هەرگیز وەسفەیەکی ئایدیۆلۆژی دانەناوە بۆ کۆمەڵگایەکی نوێ، بەڵکو لەو یاسایە دەکۆڵێتەوە کە بە شێوەیەکی سروشتی، سیستمێکی ئابووریی نوێ دەسەپێنێت لە مێژوودا. مارکسیستەکان بەبێ مارکس، وە تەنانەت بەبێ ئاگاداری لە دانراوەکانی مارکسیش، مێتودی ماتریالیستانە بۆ لێدوان لە مێژوو، وەک مەزهەبێک ڕادەگەیەنن بۆ دامەزراندنی کۆمەڵگایەکی نوێ کە گوایە سەرچاوەکەی مارکسیزمە. لەو مارکسیزمە فەلسەفەیەک دروسدەکەن و ئەو فەلسەفەیەیش بە ماتریالیزمی دیالەکتیکی دەناسێنن کە سەرچاوەکەی لە فەلسەفەی یۆنانیەکانەوە دەست پێدەکات و لە ئایدیۆلۆژیا فەلسەفیەکانی ئەڵماندا، لە ئەزەلیەتەکەی هیگڵ و فیۆرباخدا، کۆتایی دێت. خودی مارکس خۆیی و مێتودی لێکۆڵینەوەکەیشی، بە تەواوی ناکۆکە بەو مەزهەبگەرێتیەو بەو ئایدیۆلۆژیایانە. داهێنەری ماتریالیزمی دیالەکتیکییش، ئینگڵسە نەک مارکس. مارکس چ پەیوەندیەکی بە ماتریالیستەکەی فیۆرباخ و دیالەکتیکەکەی هیگڵەوە نیە بە مانای ڕەخنەگرتنیان نەبێت (٥).

ماویەتی...

 (٢) دەربارەی کۆمۆنە، تێزەکانی مارکس لێرەدا دەبینن:

http://www.ahewar.org/debat/show.art.asp?aid=285666

http://www.ahewar.org/debat/show.art.asp?aid=285783

http://www.ahewar.org/debat/show.art.asp?aid=285922

http://www.ahewar.org/debat/show.art.asp?aid=286047

http://www.ahewar.org/debat/show.art.asp?aid=286248

(٣١) بڕوانە: مراسلات مارکس - انجلس

(٤) بڕوانە بلیخانوف، المارکسیة: قضایا اساسیة

(٥) دەربارەی مارکس و دیالەکتیک، بڕوانە:

http://www.ahewar.org/debat/show.art.asp?aid=187675