و. لە فارسییەوە هەژێن
بەشی سێیەم:
بارگەرایی* (Situationism) و ئاناركۆ- فێمینیزم
گۆڕینی جیهان و ئاڵوگۆڕی پێكهاته‌ی ژیان یەكن و هەمان شتن.12
كه‌سایەتی بۆخۆی ڕامیارییە.13
ئەناركیسته‌كان ڕاهاتوون لەتەك گوێراگرتن له‌وەی گوایە ڕوانگه‌یه‌كیان نییە، كه بتوانێت له بنیاتنانی كۆمه‌ڵگه‌ی نوێدا یارمەتیدەر بێت. له باشترین باردا، ڕەخنەگرانیان بەڕێزەوە دەڵێن ئەناركیزم پێمان ده‌ڵێت، كه چی نه‌كه‌ین. بواری بیروكراسی یا دەسەڵاتی قوچكەیی (hierarchical authority) نەدەن ، مۆڵەت به پارتە پێشڕه‌وه‌كان نەدەن، تا بڕیارەكان لە بری ئێوە بدەن، من پێشێل مەکە، هیچكه‌س پێشێل مەکە. له‌سه‌ر بنه‌مای ئه‌م ڕوانگه‌یه، ئەناركیزم بە هیچ شێوەیەك تیئۆری نییە. به‌ڵكو بریتییە لە كۆمه‌ڵه پراكتیكێكی وریاگەراوانە (زەنگدەرانە)، دەنگی ویژدانی ئازادیخواز – هه‌رده‌م ئایدیالیست، هه‌ندێك كات كه‌مێك بێبەزەیی و جار جار فره‌تر نابه‌جێ، به‌ڵام یادهێنەرەوه‌ییه‌كی پێویست.
له‌م ورده‌گیرییه‌دا زۆر كرۆكی ڕاستیی هەن. به هه‌مان شێوه، له هزری ئەناركیستیدا جۆری زۆر بوونیان هه‌یه، كه دەتوانن چوارچێوه‌ی تیئۆری بۆ لێكدانەوەی جیهان و ده‌ستبەكاربوون بۆ گۆڕینی ده‌سته‌به‌ر ده‌كەن. لەوانەیە بۆ فێمینیسته ڕادیكاڵه‌كان، ئەوانەی كە دەیانه‌وێت “هه‌نگاو بۆ پەرەپێدانی تیئۆری خۆ-هوشیاری” 14 بنێن، له بارگەراییدا وزه‌یه‌كی به‌هێز به‌ده‌ست دێنن.
گرنگی بارگەرایی (Situationism) بۆ لێكدانه‌وه‌یه‌كی ئەناركۆ- فێمینیستی ئه‌وه‌یه، كه هوشیاری سۆسیالیستی لەمەڕ سەروەریی سەركەوتگەری سه‌رمایه‌داری و پێداگری ئەناركیستی له‌سه‌ر گۆرانی سه‌راپای كۆمه‌ڵگه و ژیانی تایبەتی و جڤاكی پێكەوە كۆدەكاتەوە. ئەم خاڵە له‌مه‌ڕ سەركوتگەریی سه‌رمایه‌دارییه‌وه گرنگی هه‌یه: زۆر جار ئاوا نیشان دراوە، كە ئەناركیسته‌كان له‌وە بەئاگا نین، كە سیسته‌می ئابووری زۆرینەی خەڵك بەهرەكێشی دەكات. به‌لام زۆرینەی سۆشیالیسته‌كان ( به‌تایبه‌ت ماركسیسته‌كان) لە ئاستی ئەو ڕاستییەدا نابینان، كه خه‌ڵكی له هه‌موو بوارەكانی ژیانیاندا دەچەوسێندرێنەوە؛ كار، به‌سه‌ربردنی كاته‌كانی دەستبەتاڵی، كولتوور، په‌یوه‌ندییه كه‌سییه‌كان و هیتر و هیتریش. ئەوە ته‌نیا ئەناركیسته‌كانن پێ له‌سه‌ر ئه‌وه داده‌گرن، كه خه‌ڵكی دەبێت به‌خۆی هه‌لومه‌رجی ژیانی خۆی بگۆڕێت – کەس ناتوانێت ئەمەی ئەنجام بدات. نه پارت و نە سەندیكا و نە “ڕێكخەرەكان”، نه لەلایەن هیچكه‌سی دیكه‌وه، ناتوانرێت ئەنجام بدرێت.
دوو چه‌مكی بنه‌ڕه‌تی بارگەرایی بریتین لە ”كاڵا-commodity” و ”خستنه‌ڕوو- spectacle ”ن. سه‌رمایه‌داری گشت په‌یوه‌ندییه كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كانی گۆڕیون بە په‌یوه‌ندی كالایی. بازار بەسەر هەموویاندا زاڵە. كەسەكان تەنیا بەرهەمهێنەر و بەكاربەر نین بە واتا ئابوورییە بەرتەسكەکەی، بەڵكو زۆرێك لە پێكهاتەی ژیانی ڕۆژانەیان لەسەر بنچینەی پەیوەندی كاڵایی دامەزراون. كۆمه‌ڵگه بەكاربەرە وەك گشتێك- كۆمه‌ڵێك لە په‌یوه‌ندییه كۆمه‌ڵایه‌تییەكان و پێكهاته‌كانیان، بەرهەمی سەرەكی ئابووری كاڵایین.15 ئەمە بە ناچاری نەك تەنیا خەڵکی لە کارەکەی، بەڵکو لەتەك سەراپای ژیانی نامۆ کردووە؛ بەهۆی بەکاربەریی (بە کاڵاکردنی) په‌یوه‌ندییه كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كانەوە، تاك بووەتە بینه‌رێكی ناکارای ژیانی خۆی. به‌م جۆرە، خستنه‌ڕوو، كولتووره، كه له ئابووری كاڵاییەوە هەڵدەقوڵێت – شانۆکە ئامادەکراوە، ڕۆڵه‌كان دەگێڕدرێن، چه‌پڵه لێده‌ده‌ین، كاتێك پێمانوایە کە خۆشحاڵین، دەم دادەڕین، كاتێك پێمانوایە كه وەڕسین، به‌لام ناتوانین لە شانۆکە بچینە دەرەوە. چونكه له ده‌ره‌وه‌ی شانۆكه، جیهانێكی دیکە نییە، تا بۆی بچین.
له‌م دواییانه‌دا، سەرەرای ئەوەش، خەریکە شانۆی كۆمه‌ڵایه‌تی دەستی بە داڕوخان کردووە و بەو جۆرە ئەگەری توانای بنیاتنانی جیهانێكی دیکە له ده‌ره‌وه‌ی شانۆكه بوونی هه‌یه – ئه‌م جاره، دونیایه‌كی کەتواری، دونیایەك كه تێیدا هه‌ر یه‌ك له ئێمه ڕاستەوخۆ وەك بکەرێك (subject) بەشداری تێدا بکات، نەك وه‌ك بەرکارێك (object). ده‌ربڕینی بارگەرایی (situationist) بۆ ئه‌م ئەگەرە ”نۆژەكردنه‌وه‌ی ژیانی ڕۆژانه”یە.
چۆن ژیانی ڕۆژانه نۆژەن دەكرێته‌وه؟ به ئافراندنی بارودۆخگەلێك، کە ئەوەی وەك سیستەمی سروشتی شته‌كان دەردەکەوێت، تێکدەدات – ئەو بارودۆخانەی کە مرۆڤەکان لەنێو شێوازە خوپێوەگرتووەکانی بیرکردنەوە و رەفتاکردن دەهێنێتە ده‌ره‌وه. کەسەکان ته‌نیا له‌و باره‌دا توانای ئەنجامدانی ئەوەیان هەیە، تێکدانی شانۆ ساختەکە و ئابووری كاڵایی – واتە لەناوبردنی سەرمایەداری بە هەموو شێوەکانییەوە. ته‌نیا له‌و بارەدا دەتوانن، ژیانی ئازاد و دوور لە نامۆیی چێ بكه‌ن.
یەکانگیری (وێکهاتنەوەی) تیئۆری ئه‌ناركیزمی کۆمەڵگەرا له‌ته‌ك فێمینیزمی ڕادیكاڵ، لەسەر ئەم چالاکییە سه‌رنجڕکێشه. چه‌مكی كاڵا و خستنه‌ڕوو به دیاریکراوی لە ژیانی ژناندا دەگونجێت. له ڕاستیدا زۆرێك له فێمینیسته ڕادیكاڵه‌كان بە دوورودرێژی و وردەکارییەوە ئەمەیان ڕوون کردووە، بەبێ ئەوەی بیخەنە چوارچێوەی بارگەراییەوەSituationist 16 . بۆ شیکردنەوەی قوڵ و نیشاندانی ستەمکاریی لە ژنان وه‌ك بەشێکی ئۆرگانیك لە كۆمه‌ڵگه وه‌ك گشتێك، مەرج نییە ژنان سەر بە چین و توێژی کۆمەڵایەتی دیاریکراو بن. ستەم له‌سه‌ر ژنان وەك بەشێك له ستەم بەگشتی له سه‌ر هەموو خەڵك بەهۆی ئابووری سه‌رمایه‌دارییەوەیە، به‌ڵام كه‌متر له ستەم لەوانی دیکە نییه. بەپێچەوانەی – ڕوانگه‌ی بارگەراکانەوەSituationist –، بۆ ئەوەی چەوساوە بیت، پێویست نییە بەشێکی دیاریكراوی ژنان بیت؛ بۆ ئەوەی ستەم لێکراو ناو ببرێیت، پێویست نییە بەشێك بیت لە پرۆلیتاریا، بە شێوەی پیشەیی، وەك كرێكاری پیشه‌سازی، یا وەك كه‌سێك ناسەربەخۆی ئابووریی بیت. ئه‌نگۆ پێویستان بەوە نییە، كه بەتامەزرۆیی چاوه‌ڕێی مانیفێستی سۆشیالیسته‌كان بمێننه‌وه، تا دیكته‌تان پێ بكه‌ن، کە لێهاتوویتان هه‌یه؛ وه‌ك كابانی ماڵ (بارهێنانه‌وه‌ی نه‌وه‌یه‌كی دیکە له كرێكاران)، وه‌ك کرێکارێکی نووسینگه، وه‌ك خوێندكارێك یا فەرمانبەرێکی مامناوه‌ندیی ده‌وڵه‌ت ( بۆ ئەوەی به‌شێك بیت له ”چینی كرێكاری نوێ”). ئه‌نگۆ پێویستان بەوە نییە، به‌شێك بن له جیهانی سێیه‌م، یا هاوڕەگەزباز یا ژنێكی به‌سالاچوو یا وەرگری کۆمەکی کۆمەڵایەتی بن. هه‌موو ئه‌و ژنانه له ئابووری كاڵاییدا به‌ركارن (objects)؛ هه‌موویان بینەرانی ناکارای -شانۆکەن. ئه‌وە ئاشكرایە، کە ژنان له هه‌ندێك باردا بەبەراورد بە ژنانی دیکە له ڕێوشوێنی زۆر خراپتردان، به‌ڵام، لە هەمان کاتدا هیچ كامیان له هه‌موو لایه‌نه‌كانی ژیانیاندا ئازاد نین.
* Situationism ، بەداخەوە لەبەر جێكەوتەنەبوونی ئەم واژەیە لە زمانی كوردیدا و نەبوونی هاوواتای کوردیی واژەکە، ناجاربووم ئەم واژەیە پێشنیار بكەم بارگەرا، چونكە خودی واژەی (Situation) بە واتای : ڕێوشوێن، بابەت، بار، هەڵكەوتەی بار (موقع، موضوع، حالة، وضع) دێت و لەم بارەدا لە زمانی فارسیدا بە (موقعیت‌باوری) وەرگێڕدراوە. كە لە كوردییەكەیدا دەكاتە (باوەڕداریی بە دەستبەكاربوون لە كات و وشوێنی خۆیدا =بارگەرایی).
پەرواێز:
12. Strasbourg Situationists, Once the Universities Were Respected, 1968, p.38. 13. Carol Hanisch, “The Personal is Political”, Notes from the Second Year. N.Y.: Radical Feminism, 1970, pp. 76-78.
14. Leighton, op cit.
15. Point-Blank!, “The Changing of the Guard”, in Point-Blank, October 1972, p.16.
16. For one of the most illuminating of these early analyses, see Meredith Tax, “Woman and Her Mind: The Story of Everyday Life”, Boston: Bread and Roses Publication, 1970
الخميس، 18 أغسطس 2011
الاشتراك في:
تعليقات الرسالة (Atom)
ليست هناك تعليقات:
إرسال تعليق